M.Ö. 334 ve sonrasında Kaymakçı yöresindeki Helenistik kültür egemen olur. M.Ö. 129 yıllarından sonra ise Roma dönemi başlar. Bu dönemini simgeleyen buluntular Kaymakçı yöresindeki tarım alanlarında daha yoğundur. Yine Kaymakçı'nın batısındaki Maşattepe'de Roma dönemine ilişkin mezarların içindeki mezar armağanı seramikler rastlantıyla ele geçmektedir. Bunlar halka dipli, yuvarlak ya da yonca ağızlı, yuvarlak gövdeli, tek kulplu testiler ya da Amfora tipi seramiklerdir.
1973'de Kavmakçı'nın güneyindeki tarım alanlarında bulunmuş mermer mimari parçanın üzerinde Latince "imparator" yazılıydı. Ayrıca yine bu tarım alanlarında seramik kandiller, testiler, Amforalar, alabastron cinsi amforalar ve daha çok milattan sonraki yüzyıllara ilişkin imparatorluk sikkeleri rastlantıyla ele geçmektedir. Tüm bunlar Kaymakçı yöresinde Roma döneminde saptanabilen her hangi bir antik kent olmamasına rağmen insanların bu verimli ovada yoğun bir tarımsal etkinlik içinde bulunduklarının göstergesidir.
Kaymakçı yöresi M.Ö. 1.yy.da Efes kentine bağlanmış Cilbiani Agri Ephesiorum'un bir parçası olmuştur. M.S. IV. yüzyılda Kilbianos ovasında bulunan Kaymakçı yöresi Roma'nın Asia Diosesi'nin Lydia genel valiliğine bağlıydı. M.S. 395'de Kaymakçı yöresi Doğu Roma’ya da öteki adıyla Bizans İmparatorluğu'nun sınırları içinde kaldı. Gerek Kaymakçı Bucağı’nın içinden ve gerekse tarım alanlarından Bizans döneminin çeşitli yüzyıllarına ilişkin seramik zahire küpleri, kandiller, testiler, bakır sikkeler, yapı temelleri ve mezarlar rastlantıyla bulunmaktadır. Bizanslılar döneminde de bu yöre etkin tarımsal çalışmalara sahne olmuştur.
Germiyan Beyi I. Yakup bin Alişir'in Subaşısı Aydın oğlu Mehmet Bey'in 1308'de Küçük Menderes havzasını kesin kez ele geçirmesiyle Kaymakçı yöresi Aydınoğulları Türkmen Beyliği'nin mülkü oldu. 1309'da Osmanlıların eline geçtiyse de. 1402'de Timur'un, 1403 yazından sonra da ikinci defa Aydınoğulları'nın mülkü oldu. Osmanlıların Kaymakçı yöresine kesin egemenliği 1426'da gerçekleşecek ve Kaymakçı yöresi Osmanlı Devleti'nin, Kütahya merkezli Anadolu Beylerbeyliği'nin, Aydın Eyaleti'nin, Tire Sancağı'nın, Birgi kazasına bağlanacaktır.
Bugünkü Kaymakçı'yı kuranlar yaklaşık 350 yıl kadar önce Saruhan yöresinden gelen ve Bozdağları aşıp İsmet Mezarlığı’nın bulunduğu Tolas tepesi ile Kaymakçı'nın doğusundaki Salmanlı denilen yere yerleşen "Kaymakçı" adlı Türkmen oymağıdır. Tolas ve Salmanlı yörelerine yerleşen aileler daha sonra şimdi "Büyük Mahalle" denilen yerde birleşerek, ovmağın adı ile bir köy oluşturdular. Köyün iki kilometre güneyinden ve Ödemiş'i Keles'e (Kiraz) bağlayan yolda konak veri tutup, kervanlara ve yolculara tarımsal ve hayvansal gıda maddeleri satıp, gelir sağlamaya çalıştılar. Büyük mahallenin kuzey batısındaki Işıklar köyü de zamanla Büyük mahalleye katılmaya başladı. Son olarak 1883'de üç hane halkı (Berberler, Mayışlı, Hasan Paşa aileleri) Işıklar köyünü terk ederek Büyük mahalleye yerleştiler.
O sırada bugünkü aşağı Kaymakçı'nın olduğu yerler yoktu. Merkez Camii'nin olduğu yerde büyük bir kahve ve batısında büyük bir dolaplı kuyu vardı. Bugünkü Belediye binasının olduğu yerde "Topal Gâvur" olarak adlandırılan bir Rum'un dükkânı bulunmaktaydı. Şimdiki Orta mahallede ise Durmuş Aliler ailesi yaşardı. Küçük mahallede 1890 yılında 20–25 hane halkı yaşamaktaydı. Buraya Yılanlı oymağı da yerleşmişti. Orta mahalle 1910 yılından sonra kalabalıklaştı. Eselli ve Uzundere köylerinden gelenler buraya evler kurup yerleşerek bir mahalle oluşturdular.
Kaymakçı'dan 1914'de silâhaltına alınanlar I.Dünya Savaşı'nın çeşitli cephelerinde kahramanca savaştılar. Kimi şehit oldu kimi gazi. 1 Haziran 1919'da Ödemiş Yunan işgaline girince Gökçen Hüseyin Efe, Üzümlü direnişinden çekilip Kaymakçı'da karargâh kurdu. Efe, Demirci Mehmet Efe'den aldığı bir kısım silah ve cephane yardımıyla Kaymakçı ve çevresindeki gençleri silahlandırdı. 146 kişilik bir milis birliği oluşturdu.
Kaymakçı'daki karargâhta bu erler için kazan kaynatıldı. Kanlıkısık'a ve Türkönü (Ayasuret) köyü kuzeyindeki Kaletepe'ye gözcüler konuldu. Gökçen Hüseyin Efe, Yunanlılar'ın Cuma günü gün doğmadan evvel Kaymakçı'yı işgal edeceklerini haber alınca milislerini Kanlıkısık'tan Kaletepe'ye doğru olan sırtlara yerleştirdi. Keleş Mehmet Efe, Koca Mehmet Efe, Eskici Mehmet Efe, Hacı Ahmet Efe, Bakırlı Mehmet Efe, Küçük Hasan ve Murat Bey kızanları ile Gökçen Hüseyin Efe'ye yardıma geldiler.
21 Kasım 1919'da Yunanlılar top ve makineli tüfek desteğinde 5.000 kişi ile saldırıya geçtiler. Muharebe dağ çevresinin her bölümünde kanlı bir ölüm kalım kavgası durumunda kızıştı ve 8 saat sürdü. Gökçen Hüseyin Efe ağır yaralandı. Boztepe-Sındırlı deresinde şehit oldu. Milis güçlerimiz dağıldı. Kaymakçı halkı panik içersinde Nazilli, Denizli, Isparta taraflarına göç etti.
Maşattepe'de istihkâmlar oluşturarak asker, top ve makineli tüfek yerleştirip, Kaymakçı ve doğusundaki alanı gözetim ve tehdit altında tuttular. Kaymakçı’yı işgal eden Yunan birlikleri Trablusgarplı Teğmen Ali Efendi kuvvetlerinin yiğitçe savunması ile durduruldular. Ancak Yunanlılar yeni bir saldırıya geçip, Kaymakçı'nın doğusundaki Eseli köyünü işgal ederek, sırtları tuttular. 2 Aralık 1919'da Eselli'deki Yunan birliğine Ulusal Direnişçiler saldırıya geçerek onları çekilmek zorunda bıraktılar. Düzenli Türk ordusunun büyük zaferinden sonra Kaymakçı 1922'de Yunan işgalinden kurtuldu.
Kaymakçı 1923'de Birgi bucağına bağlı bir köydü. 1930'dan başlayarak Büyük mahalle, Küçük mahalle Orta mahalle'den inenlerle Aşağı Kaymakçı denilen anayol üzerindeki yöre oluşmaya başladı. 01.07.1939'da Belediye teşkilatı kuruldu. 1940'da Zafer mahallesinde 16 ev halkı, Cumhuriyet mahallesinde 10 ev halkı bulunmaktaydı. Bu mahalleler zamanla Büyük, Küçük ve Orta mahallelerden inenler ile Eselli, Uzundere, Köfündere ve Çaylı köylerinden gelen ailelerin yerleşmeleriyle kalabalıklaştı.
Kaymakçı 1946'da Birgi bucağından ayrılarak bağımsız bucak oldu. Çaylı, Eselli, Alaşarlı, Uzundere, Köfündere, Orhangazi, Kızılcaavlu, Yeşilköy, Kurucaova, Türkönü ve Ertuğrul köyleri Kaymakçı’ya bağlandı. Modern Kaymakçı Cumhuriyet, Zafer, Büyük, Küçük ve Orta olmak üzere toplam 5 mahalleden oluşmaktadır. Bucağın doğusunda organize sanayi bölgesi kurulmakta olup, bazı alt yapı düzenlemelerini tamamlaması ve başvurusu sonucu geleceğin bir ilçe adayıdır.
Kaynakça:
Behiç Galip YAVUZ, Kaymakçı, Kaymakçı Belediyesi-Ödemiş, 2000.
Behiç Galip YAVUZ, “Kaymakçı Tarihi”, K.Menderes Gazetesi, Ödemiş, 2000.
“Dervent Deresini Duman Bürüdü” Kazım ALKAR-Nuri ALKAR, TRT Repertuar No: 02385.
http://www.turkuler.com/hikâyeler/devrent.asp
Yaşar Özürküt, “Öyküleriyle Türküler 3”, İstanbul, 2002.